زیر تیغ

این سریال زیرتیغ رو گرفتیم دیدیم. سریال ایرانی دیگه. قسمت اولش بدک نیست، از قسمت دوم همه چی به هم می ریزه، تا آخرهای سریال دیگه داری گونه هاتو چنگ می اندازی و موهاتو دونه دونه می کنی، تا قسمت یکی مونده به آخر که احتمالن کارگردان دلش برات می سوزه و همه چیو به خوبی و خوشی ماستمالی می کنه. اما خدایی از داستانش خوشم اومد، جزو معدود سریالهایی بود که همه یه جورایی حق داشتن، بازی فاطمه معتمد آریا و پرویز پرستویی و کورش تهامی هم خیلی مشتی بود البته به ترتیب ذکر شده!

والله پنجم ابتدایی بودم که کتاب آخرین روز یک محکوم ویکتورهوگو رو از کتابخونه خواهرم کش رفتم . از اون روز اعدام شد کابوس من، و شدم مخالف سرسخت اعدام. حالا قانون جامعه ما می گه اعدام با قصاص فرق داره و سرهمین قبول نمی کنن ما دومین مملکت دنیاییم تو آمار اعدامیها. اما با همین قانون قصاص خیلی تو ذهنم کلنجار رفتم. من که دوزار علم حقوق سرم نمی شه اما فکر می کنم اونی که قانون مجازات اسلامی رو وضع کرده هم دست کمی از من نداشته.

بیا فرض کنیم:
* یکی مقام بالای امنیتی داره. دستور قتل عام مردم غیرنظامی رو صادر می کنه. با دستور این آدم، صدهاهزار نفر کشته و آواره می شن.
* یکی سارق مسلحه. با یه نقشه قبلی، شب از دیوار خونه مردم می ره بالا. پیرزن و پیرمرد صاحبخونه رو تو خواب می کشه و پول و جواهراتشونو می دزده.
* یکی یه نوجوون سیزده ساله لات آسمون جله. با رفیقش رفتن دعوای ناموسی. دوطرف چاقو کشیدن، از بخت بد این، چاقوش عمیق تر فرو رفته و طرفو کشته.
* یکی یه زن خونه دار از همه جا بی خبره. فهمیده شوهرش بهش خیانت کرده. با شوهرش دعواش شده. تو دعوا یه لحظه دیوونه شده با گوشکوب زده تو سر شوهره، طرف هم درجا خونریزی مغزی کرده و خداحافظ شما.
خب هر چهارنفر جرم بزرگی انجام دادن. اما واقعن عملشون با هم یکسانه؟ چرا مجازاتشون باید یکسان باشه؟ (به جز اولی که فقط باید بدشانس باشه که پاش به محاکمه برسه! وگرنه قهرمان زندگی می کنه و قهرمان می میره!)

قانون ایران به مقتضیات اصلن توجه نمی کنه. به شرایط اصلن توجه نمی کنه. از اون بدتر: به جای این که دستگاه قضایی، یعنی لااقل چهارتا آدم که دوزار کتاب حقوق سرشون می شه، بیان راجع به مجرم حکم بدن، مجرمو ول می کنن تا خونواده مقتول براش تصمیم بگیرن: یعنی آدمایی که نه علمشو دارن نه از نظر عاطفی می تونن منصف باشن. نتیجه هرچی از آب دربیاد مسلمن عادلانه نیست: دونفر با یه جرم - یکی اعدام می شه اون یکی از فرداش راست راست تو خیابون می گرده.
فرض کن من و بابام تو دنیا فقط همدیگه رو داشته باشیم. دیگه نه فامیلی نه کسی نه کاری. حالا بابام می خواد ارثشو بده به بنگاه خیریه منم می زنم می کشمش، طبق قانون فقط چند وقتی می رم حبس، چرا؟ چون صاحب خون بابامم! اما اگه یکی تو دعوا ناغافل بابامو بکشه، من حق دارم طرفو ببرم بالای دار! اما جرم کی سنگین تره انصافن؟ اصلن این ولی دم یعنی چی؟ صرف
ارتباط خونی، می تونه رو جون آدما ارزش بذاره؟ می تونه واسه جون آدم قیمت تعیین کنه؟
اینم درنظر بگیر: یارو سارق گردن کلفته با کلی نوچه. به انگیزه سرقت پدر خونواده رو با چاقو تیکه تیکه کرده. حالا که گرفتنش، نوچه هاش تهدید می کنن اگه رضایت ندین، می گیریم پسرتونو هم تیکه تیکه می کنیم! خب نتیجه چی می شه تو اون مملکت بی در و پیکر؟ طرف رضایت می گیره، با یه وکیل درست حسابی عنوان مسلحانه هم از روی جرمش برداشته می شه و خلاص. فوقش ده پونزده سالی می ره زندون و باکلی تجربه و نوچه جدید برمی گرده درخدمت شما. اغلب اعدامیهایی که تو روزنامه ها راجع بهشون می خونی، آدمهای بی پناهی هستن که بیشتر از سر تصادف مرتکب قتل شدن و اونقدر دم کلفت نبودن که بتونن رضایت بگیرن. کثرت این اتفاق تصادفی نیست: خوب نشون می ده که قانون ایراد داره.

من از طرفدارای قصاص معمولن دوتا دلیل می شنوم:
1- تو این واویلای ایران، همین نیمچه قانون رو هم بردارن دیگه سنگ رو سنگ بند نمی شه. درجواب می گم ببخشین، تعبیر شما از "سنگ رو سنگ بند شدن" چیه؟ اینهمه قتل، اینهمه سرقت، اینهمه تجاوز، اینهمه فامیل کشی، الآن خیلی سنگ رو سنگ بنده تو جامعه ما؟ اگه اعدام و مخصوصن قصاص اثر بازدارنده داشت باید تاحالا اثرشو نشون می داد. نمی گم فردا صبح که بیدار شدیم بگن آهای جماعت! از امروز ایران شد عینهو سویس و اعدام بی اعدام! می گم اگر قانون اعدامی هم می خواد باشه، باید با درنظر گرفتن تمام شرایط باشه. باید کار فرهنگی کرد، باید قوانین حمایتی درست و حسابی گذاشت، باید روی هر پرونده قتل کلی فکر کرد که چرا کار به اینجا رسیده و چطور می شه جلوشو گرفت. ما اصلن تلاشی برای پیشگیری نمی کنیم. همه تمرکزمون روی انتقام و سیستم رعب و وحشته. خب معلومه که جواب نمی ده. کسی که هیچی برای از دست دادن نداره، طناب دار هم نمی تونه جلوشو بگیره. حالا سیستم داره با سرعت هرچه تمام تر تو تمام زمینه ها، آدم "هیچی ندار" تولید می کنه. هی سرعت نابودیشون هم ببریم بالا، اصل مشکل به قوت خودش باقی مونده.
مساله دیگه اینه که همین سنگ رو سنگ بند نشدن، تو نحوه اجراش پارادوکس داره. می گیم اگه اعدام نباشه همه می زنن همدیگه رو تیکه پاره می کنن. این یعنی چی؟ یعنی قبول داریم که جامعه خشن و ناامنه. خب تو جامعه خشن و ناامن، مصادیق قتل غیرعمد باید بیشتر از یه جامعه امن باشه. مثالش فراوونه: دختره تو کیفش چاقو داره. یکی تو پارک تو روز روشن می خواد به دختر تجاوز کنه، دختر برای دفاع از خودش چاقو رو درمی یاره که ناغافل ضربه کاری می شه. قاضی دختر رو به قصاص محکوم می کنه با این استدلال که اگه قصد قبلی نداشتی، با خودت چاقو حمل نمی کردی. پارادوکسش همینجاست: وقت محاکمه فرض می کنن جامعه اینقدر امن و سالمه که هیچ کس احتیاج به دفاع از خودش نداره، وقت صدور حکم، فرض می کنن جامعه اونقدر ناامنه که هیچ راهی جز حذف فیزیکی و ایجاد رعب و وحشت نیست! نمی شه ما وقت ارتکاب جرم، تو سویس فرض بشیم وقت مجازات تو عربستان سعودی! اگر واقعن جامعه ایران به این درجه از خشونت احتیاج داره، درجه ای از خشونت باید تو قوانینش هم به رسمیت شناخته بشه. نمی شه مدافع سرسخت خشونت باشیم، خشونتو تو جامعه ترویج کنیم، ولی درک نکنیم که یکی ممکنه تو یه لحظه جنون آنی، سر همسرشو بکوبه به دیوار!

2- استدلال دیگه ای که می شنوم اینه: خودت جای خونواده مقتول باشی چی کار می کنی؟ ببخشین اما این احمقانه ترین حرفیه که در این زمینه شنیدم. یکی به عزیزای من چپ نگاه کنه، من چی کار می کنم؟... معلومه، با همین دستام چشماشو از کاسه در می یارم، با دندونام گوشت تنشو تیکه تیکه می کنم! این کاملن واضحه! اما موضوع اینه که قانون باید کلی نگر باشه و با درنظر گرفتن تمام جوانب و شرایط حکم بده نه به صرف انتقام جویی شخصی من. هیچ کس از من که عزیزی رو از دست دادم و حال روحیم خرابه انتظار اجرای عدالتو نداره. عدالت رو باید کسی اجرا کنه که بی طرف باشه، حقوق و جامعه شناسی و روان شناسی سرش بشه، چهارتا پرونده مثل اینو دیده باشه، خلاصه بتونه تشخیص بده تو اتفاقی که افتاده طرف واقعن چقدر مقصره؟ حتی اگه قراره حکم اعدامی باشه، باز باید با پشتوانه قانون و حکم قاضی باشه وگرنه می شه حکایت سارق گردن کلفت و نوچه هاش. به نظرم مفهوم عدالت باید خیلی بالاتر از دل خنک شدن و تلافی کردن و این صوبتا باشه.

من کلن مخالف اعدامم، به دو دلیل: اول این که به نظرم اعدام یعنی تایید آدم کشی: تو منافعت به هردلیلی حکم کرده یکیو بکشی، حالا منافع ما حکم می کنه تو رو بکشیم. پس همون طور که ما حق داریم لابد تو هم حق داشتی! دوم این که وقتی کشتن یک انسان به هردلیلی از نظر حکومت و مردم مشروع شناخته بشه، هیچ تضمینی نیست که به دلایل دیگه هم این مشروعیت سرایت نکنه. امروز اعدام رو تایید می کنیم برای قاتلها، فردا تایید می کنیم برای اونایی که با خدا می جنگن! حالا با خدا جنگیدن یعنی چی، برو که مگه همون خدا به دادت برسه!

اعدام به کنار، با قانون قصاص بد مشکل دارم. می دونم هزار نکته باریک تر از مو اینجاست که نمی بینم، اما کلیاتش تو کتم نمی ره که نمی ره! به نظرم خود متولیان امور هم یه نمه شکشون برده که یه جای کار داره می لنگه. وگرنه واسه چی راه به راه سریال اعصاب خرد کن می سازن با نتیجه اخلاقی ببخشین باباجون، ببخشین! اینم فرهنگ سازیه ناسلامتی!

خیلی ور زدم. نظر شما چیه؟

posted @ ۲:۲۹ قبل‌ازظهر